نویسنده: مختار (راهب)

ولایت فراه در عصر تیموریان جزیی از ولایت هرات و خواهی نخواهی از مزایای فرهنگ و تمدن درخشان آن دوره برخوردار بوده است.

ولایت فراه از عهد امیر شیرعلی خان الی دوران امیرحبیب الله خان منحیث یک ولایت بزرگ (که ولایت نیمروز نیز جزِ آن بود) به حساب می آمد. ولی در دوران حکومت امان الله خان به حیث حکومت اعلی فراه نامیده شد.

در سال ۱۳۴۱ خورشیدی دوباره به حیث ولایت فراه رسمیت یافت و عبدالعزیز خان منحیث والی آن تعیین گردید. در سال ۱۳۴۳شمسی، ولایت نیمروز منحیث یک ولایت جداگانه، از آن مجزا گردید.

مرکز حکومت داری در ولایت فراه تا حدود یکصد سال قبل در داخل شهر کهنه (قلعه فریدون) قرار داشته و بازار فراه (شهر فراه) نیز در داخل همین قلعه بزرگ و تاریخی واقع بود.

در داخل این قلعه وسیع، علاوه بر شصت دربند دوکان (تجار و کسبه کار مختلف) ساختمانهای حکمرانی، قضایی، خزانه داری، نظارت خانه و غیره، مطابق ایجابات زمان، به شکل خامه و گلی وجود داشته است.

حصارها و دیوار های متذکره اکنون در حال فروپاشی بوده و بعضاً به تپه های خاکی مبدل شده اند.

در سال ۱۳۰۹- زمان حکومت محمد نادر شاه در کابل، نایب سالار محمد انورخان، به حیث نایب الحکومه و نایب سالار (مسؤول نظامی و ملکی دولتی ) فراه تعیین گردیدند.

نامبرده، بازار فراه را از داخل قلعه فریدون بیرون کشیده و در موقعیت کنونی، بازار جدیدی را در دو کنار جاده عمومی اعمار نمود. بدین ترتیب شهر جدید فراه در موقعیت فعلی، توسط نایب سالار محمد انورخان در سال ۱۳۰۹ تأسیس گردید.

در شهر جدید علاوه بر دوکانها، سرای ها، گاراج ها، مسجد جامع مرکزی، هوتل سرکاری، مکتب شیخ ابونصر فراهی، مخابرات و تعمیر نایب الحکومتی (تعمیر سابقه معارف) نیز اعمار گردید.

در سال ۱۳۱۸- حاکم اعلی عبدالصمدخان، در غرب شهر فراه در کنار دریای فراهرود باغ بزرگ و زیبایی را بنام «باغ پل» آباد نمود.

این باغ به مساحت (۵۰ جریب زمین) تقریبا ۴ کیلومتر از شهر فاصله داشته و به تفریحگاه عمومی شهر مبدل گردید.

عبدالصمد خان از باغ پل الی شهر فراه، در دو کنار جاده عمومی نیز، نهال نشانی نموده که درختان تنومند آن تاکنون نیز سرسبز و پابرجاست.

طی هشتاد سال گذشته حدود چهل نفر حاکمان اعلی و والیان متعدد در ولایت فراه ایفای وظیفه نموده اند که ذیلاْ از آنان نام می بریم:

1. نایب سالار محمد انور خان ۱۳۱۰
2. حاکم اعلی عبدالصمد خان ۱۳۱۸
3. حاکم اعلی عبدالعلی خان ۱۳۲۲
4. حاکم اعلی سید آقا خان ۱۳۲۴
5. حاکم اعلی سید عبدالله خان ۱۳۲۷
6. حاکم اعلی محمد صدیق خان ۱۳۳۶
7. حاکم اعلی سعادت خان ۱۳۳۸
8. حاکم اعلی محمد طاهرخان ۱۳۴۰
9. حاکم اعلی بعداً والی عبدالعزیزخان ۱۳۴۲
10. محمد ناصر کشاورز والی  ۱۳۴۴
11. محمد بشیر لودین والی ۱۳۴۶
12. سید محمد قاسم ۱۳۴۸
13. محمد عالم نوابی ۱۳۵۱
14. سید محمد داود ۱۳۵۲
15. عزیزالله خوگیانی ۱۳۵۴
16. عبدالکریم خان ۱۳۵۵
17. خوازک زلمی ۱۳۵۶
18. لعل پاشاه عالمی ۱۳۵۷
19. آقا گل بائس ۱۳۵۷
20. خان محرالدین خان ۱۳۵۷
21. الله داد طوفان ۱۳۵۸
22. محمد رحمن کارگر ۱۳۵۸
23. عبدالغنی بکتاش ۱۳۵۹
24. نوراحمد عزیزی ۱۳۶۰
25. فتح محمد احمدی ۱۳۶۲
26. مولوی محمد مصطفی ۱۳۶۵
27. گل محمد کوهشان ۱۳۶۷
28. غلام جیلانی دقیق ۱۳۶۹
29. شیراحمد سناتور ۱۳۷۲
30. عبدالعزیزخان شیندندی ۱۳۷۳
31. سید غیاث الدین ۱۳۷۴
32. شیرملنگ ۱۳۷۴
33. ملا سید محمد ۱۳۷۵
34. انجینر عبدالحی نعمتی ۱۳۸۱
35. محمد یوسف بشیر بغلانی ۱۳۸۳
36. اسدالله فلاح ۱۳۸۴
37. عزت الله واصفی ۱۳۸۴
38. عبدالصمد استانکزی ۱۳۸۵
39. مولوی محی الدین بلوچ ۱۳۸۶
40.  

ولایت فراه تا سال ۱۳۴۳- که شاهراه عمومی مواصلاتی کابل- هرات از مرکز فراه می گذشت رونق خوب داشت، ولی با احداث شاهراه جدید اسفالت کابل- هرات (۱۳۴۳) مرکز فراه حدود ۷۳ کیلومتر از این شاهراه دور واقع شد که این کار بزرگترین صدمه اقتصادی، اجتماعی و عمرانی را بالای فراه وارد نمود.

در سال ۱۳۵۰- در اثر بارندگی های متواتر و سرازیر شدن یک سیلاب مدهش در داخل شهر فراه، صدها منزل رهایشی، دکان، سرای و ساختمان مردم منهدم و خسارات جبران ناپذیری بر اقتصاد مردم وارد شد.

خشکسالی های شدید سال ۱۳۴۲ و ۱۳۴۹- مردم اینولایت را با فقر و مشکلات شدیدی مواجه نموده و باعث ضایع شدن باغات و درختان بیشمار گردید.

در سال ۱۳۵۱- زمانیکه محمد عالم نوابی والی فراه بود، بنابر پافشاری نامبرده، مرکز ولایت فراه از شهر فراه به فراهرود انتقال داده شد؛ و بدین ترتیب شهر فراه از ادارات دولتی خالی و به یک ولسوالی مبدل گردید.

از آنجاییکه ولایت فراه در همسایگی با کشور ج. ا. ایران قرار دارد؛ طی سی سال گذشته، به نسبت جنگ های داخلی، کتله های عظیم مردم فراه به آن کشور مهاجرت نمودند، که این کار باعث ویرانی و تخریب بسیاری از قراء، باغ ها، کاریزها، سربندها و راه های مواصلاتی در این ولایت شد.